Svar

Regluverk Evrópusambandsins sem snýr að réttindum á vinnumarkaði byggist á grundvallarreglunni um frjálsa för launþega og samvinnu aðildarríkjanna í félags- og atvinnumálum. Þær reglur sem gilda um frjálsa för launafólks hafa þegar verið innleiddar í íslenska löggjöf á grundvelli EES-samningsins. Jafnframt hefur meginþorri tilskipana sambandsins á sviði félags- og atvinnumála verið lögfestur hér á landi. Aðild Íslands að Evrópusambandinu mundi því hafa óverulegar breytingar í för með sér varðandi réttindi launþega á vinnumarkaði.

***

Regluverk Evrópusambandsins um málefni vinnumarkaðarins er viðamikið. Það byggist annars vegar á grundvallarreglunni um frjálsa för launþega milli aðildarríkja (45. gr. sáttmálans um starfshætti Evrópusambandsins, SSE), sem er hluti af svokölluðu fjórfrelsi, og hins vegar á samvinnu aðildarríkjanna í félags- og atvinnumálum (IX. og X. bálkur SSE). Frjáls för launþega felur í sér afnám allrar mismununar milli launafólks í aðildarríkjunum sem byggð er á ríkisfangi og lýtur að atvinnu, launakjörum og öðrum starfs- og ráðningarskilyrðum. Félagsmálastefna sambandsins snýr á hinn bóginn að því að styðja og auka við aðgerðir aðildarríkjanna meðal annars í tengslum við umbætur á vinnuumhverfi til að vernda heilsu og öryggi starfsmanna, vinnuskilyrði, félagslegt öryggi og félagslega vernd launafólks og jafnrétti karla og kvenna með tilliti til tækifæra á vinnumarkaði og meðferðar á vinnustað (153. gr. SSE).

Reglur Evrópusambandsins um réttindi á vinnumarkaði hefur að langmestu leyti verið innleitt á Íslandi nú þegar á grundvelli EES-samningsins.

Á grundvelli samningsins um Evrópska efnahagssvæðið hafa reglurnar sem gilda um frjálsa för launafólks þegar verið innleiddar í íslenskan rétt (28. gr. EES-samningsins). Ríkisborgarar ESB- og EFTA/EES-ríkjanna þurfa með öðrum orðum ekki að sækja um dvalar- eða atvinnuleyfi til íslenskra stjórnvalda til að mega starfa hér á landi. Hið sama gildir fyrir Íslendinga sem hyggjast starfa í öðru EES-ríki. Aðild Íslands að Evrópusambandinu hefði þar af leiðandi ekki áhrif á rétt launafólks til frjálsrar farar á EES-svæðinu. Það er til marks um þetta að viðræður um samningskaflann um frjálsa för vinnuafls og almannatryggingar, í aðildarviðræðum Íslands við ESB, voru opnaðar og þeim lokað aftur samdægurs þar sem það var niðurstaða samninganefnda að löggjöf í þessum málaflokki væri samsvarandi á Íslandi og í ríkjum Evrópusambandsins.

Aðild Íslands að EES-samningnum hefur einnig haft í för með sér að fjölmargar tilskipanir Evrópusambandsins á sviði félags- og atvinnumála hafa verið lögfestar hér á landi, ýmist með lögum og/eða kjarasamningum. Þessum tilskipunum, sem allar varða réttindi launþega, má skipta í þrjá meginflokka:

1. Vinnuréttindi
• Réttindi varðandi hópuppsagnir og aðilaskipti að fyrirtækjum.
• Ábyrgð á launum við gjaldþrot.
• Réttur starfsmanna til að fá ráðningar- og starfskjör sín staðfest skriflega.
• Réttindi starfsmanna sem vinna tímabundið í öðrum aðildarríkjum.
• Reglur á sviði upplýsinga og samráðs.
• Réttindi starfsmanna í hlutastörfum og í tímabundnum ráðningum.
2. Vinnuvernd
• Vinnutímatilskipunin, sem kveður meðal annars á um hámarksvinnutíma launafólks og daglega og vikulega lágmarkshvíld.
• Réttur þungaðra kvenna, kvenna sem nýlega hafa alið börn og sem eru með börn á brjósti. Vinnuvernd barna og unglinga.
• Rammatilskipun um vinnuvernd, sem setur ramma um aðbúnað og vinnuverndarstarf á vinnustöðum.
• Reglur um húsnæði vinnustaða, öryggismerkingar á vinnustöðum, persónuhlífar og fleira.
3. Jafnréttismál
• Jafnrétti til launa og starfa.
• Sönnunarbyrði í jafnréttismálum.
• Foreldraorlof ásamt reglum um réttarstöðu þungaðra kvenna.
• Jafnrétti til almannatrygginga.

Tenglarnir í yfirskriftunum hér að ofan vísa á heimasíðu Alþýðusambands Íslands (ASÍ) en þar er að finna nokkuð ítarlega umfjöllun um tilskipanir sem innleiddar hafa verið hér á landi á grundvelli EES-samningsins og varða félags- og vinnumál.

Viðræður Íslands og Evrópusambandsins um samningskaflann um félags- og vinnumál hafa ekki hafist. Í greinargerð um kaflann kemur hins vegar fram að meginþorri þeirra reglugerða og tilskipana sem heyra undir hann hafi þegar verið innleiddar í íslenska löggjöf á grundvelli samningsins um Evrópska efnahagssvæðið. „Því mun ekki þurfa að koma til mikilla breytinga á íslensku lagaumhverfi vegna þeirra auk þess sem Ísland verður að teljast mjög vel í stakk búið til þess að mæta þeim kröfum sem kaflinn felur í sér.“

Þrátt fyrir mikið umfang regluverks ESB um félags- og vinnumál hafa lög og reglur aðildarríkjanna á þessum sviðum ekki verið algjörlega samræmdar. Það er eðli tilskipana að þær eru aðeins bindandi að því er markmið þeirra varðar en aðildarríkjum er í sjálfsvald sett með hvaða leiðum þeim markmiðum er náð. Í því felst iðulega að settar eru fram tilteknar lágmarkskröfur, svo sem um vikulegan hámarksvinnutíma og lágmarkshvíldartíma, sem aðildarríkjunum ber að uppfylla hið minnsta. Því getur verið töluverður munur á gildandi reglum í aðildarríkjunum jafnvel á sviðum þar sem teknar hafa verið upp ESB-tilskipanir.

Eftirlitsstofnun EFTA hefur eftirlit með því að reglum EES-samningsins sé fylgt á Íslandi, í Noregi og Liechtenstein. Henni er ætlað að tryggja að EFTA/EES-ríkin standi við skuldbindingar sínar samkvæmt EES-samningnum, meðal annars varðandi innleiðingu gerða og framkvæmd þeirra. Stofnunin getur rannsakað meint brot, annaðhvort að eigin frumkvæði eða á grundvelli kvartana. Ef ríki lætur hjá líða að innleiða EES-reglur í landslög, eða beita þeim rétt, hefur stofnunin afskipti af því. Eftirlitsstofnunin getur síðan hafið formlega málsmeðferð og á lokastigi málsmeðferðar vísað málinu til EFTA-dómstólsins. Hlutverk eftirlitsstofnunar EFTA er þar af leiðandi sambærilegt við hlutverk framkvæmdastjórnarinnar sem verndari sáttmála ESB. Það er því ekki tilefni til að ætla að aðild Íslands að Evrópusambandinu hefði í för með sér aukið eftirlit með ákvæðum er varða réttindi launþega á vinnumarkaði.

Mynd:

• Sótt á saypeople.com, þann 2.3.2012.

Upprunaleg spurning;

Hvað breytist varðandi réttindi á vinnumarkaði með inngöngu í ESB? Verður meira eftirlit með vinnu, þar á ég við ákvæði um hvíldartíma og einnig fyrirvara um boðun til vinnu til dæmis helgarvinnu og almenn réttindi launþega?