Svar

Með samningnum um Evrópska efnahagssvæðið er Ísland skuldbundið til að taka upp í íslensk lög þann hluta í regluverki Evrópusambandsins sem lýtur að innri markaði sambandsins. Þetta gerist með ákveðnum hætti sem lýst er hér á eftir. Íslenska ríkið er skaðabótaskylt gagnvart einstaklingum eða lögaðilum ef það vanrækir þessa skyldu sína.

***

Ísland er ekki aðili að Evrópusambandinu en er hins vegar aðili að samningnum um Evrópska efnahagssvæðið (EES). EES-samningurinn er samningur á milli annars vegar Evrópusambandsins og aðildarríkja þess, og hins vegar þriggja aðildarríkja EFTA; Íslands, Noregs og Liechtenstein. Með EES-samningnum fengu þessi þrjú ríki aðgang að svokölluðum innri markaði Evrópusambandsins, en hann grundvallast á frjálsum viðskiptum með vöru og þjónustu og frjálsum flutningum fjármagns og vinnuafls á milli aðildarríkja samningsins. Að auki kveður EES-samningurinn á um samstarf EES-ríkja á ýmsum öðrum sviðum, svo sem á sviði félags- og jafnréttismála, neytendamála og vísinda- og tæknimála.

Til að Ísland geti tekið þátt í innri markaðnum er nauðsynlegt að tekinn sé upp í landsrétt sá hluti regluverks Evrópusambandsins sem lýtur að markaðinum. Til að ná þessu fram voru í meginmáli EES-samningsins tekin upp þau ákvæði sáttmálans um starfshætti Evrópusambandsins (e. Treaty on the functioning of the European Union; TFEU) sem varða innri markaðinn.¹ EES-samningurinn hefur lagagildi á Íslandi, sbr. 2. gr. laga (nr. 2/1993) um Evrópska efnahagssvæðið. Með þessum hætti hafa ákvæði sem eiga rætur sínar að rekja til sáttmála ESB lagagildi hér á landi.

Regluverk Evrópusambandsins er í stöðugri þróun. Framkvæmdastjórnin, Evrópuþingið og ráðið setja í sameiningu afleidda löggjöf á hinum ýmsu sviðum og þar á meðal eru iðulega sett afleidd lög sem varða innri markaðinn og önnur svið sem falla undir EES-samninginn. Til að markmið EES-samningsins náist er nauðsynlegt að ný löggjöf sambandsins verði einnig hluti af EES-samningnum. Þetta fer þannig fram að samningsaðilar hittast á vettvangi sameiginlegu EES-nefndarinnar eftir að afleidd löggjöf hefur verið samþykkt innan Evrópusambandsins og samþykkja þar að gera nýju löggjöfina að hluta af EES-samningnum.

Í 7. grein EES-samningsins er kveðið á um skyldu framangreindra ríkja, þar á meðal Íslands, til að taka afleiddu löggjöfina upp í landsrétt sinn á þeim sviðum sem EES-samningurinn nær til. Sem fyrr segir hefur meginmál EES-samningsins lagagildi hér á landi og er íslenska ríkinu því skylt á grundvelli íslenskra laga að innleiða í löggjöf sína þá afleiddu löggjöf sem fellur undir gildissvið EES-samningsins. Þetta er til dæmis gert með þeim hætti að Alþingi samþykkir ný lög eða gerir breytingu á gildandi lögum til að samræma þau tiltekinni afleiddri ESB-löggjöf sem fellur undir EES-samninginn. Vanræki ríkið þessa skyldu sína geta borgarar öðlast skaðabótakröfu á hendur ríkinu ef þeir hafa orðið fyrir tjóni af vanrækslunni.² Dæmi um þetta er dómur Hæstaréttar Íslands í máli nr. 236/1999 frá 16. desember 1999. -- Með þessum hætti geta íslenskir einstaklingar og lögaðilar byggt rétt sinn fyrir íslenskum dómstólum á lögum og reglum sem eiga uppruna sinn hjá Evrópusambandinu.

Heimildir og mynd:

• Samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið
• Mynd sótt 12. júlí 2011 af heimasíðu Evrópudómstólsins

---

¹ Þannig er til dæmis 11. gr. EES-samningsins sambærileg við ákvæði 34. gr. ESB-samningsins, 12. gr. EES-samningsins sambærileg ákvæði 35. gr. ESB-samningsins og svo framvegis.

² Samanber dóm Hæstaréttar Íslands í máli nr. 236/1999, íslenska ríkið gegn Erlu Maríu Sveinbjörnsdóttur, frá 16. desember 1999.