Svar

Evrópusambandið hefur ekki eigin her á sínum snærum. Aðildarríki sambandsins starfa þó saman að öryggis- og varnarmálum og mynda hernaðarleg teymi í tengslum við ákveðin verkefni. Það er þó ávallt að frumkvæði einstakra ríkja og eru aðildarríki ekki skuldbundin til þátttöku.

Frá árinu 1999 hefur ESB stefnt að því að setja á fót viðbragðsteymi 60 þúsund hermanna (e. European Rapid Reaction Force, ERRF). Erfiðlega hefur gengið að koma verkefninu í framkvæmd og hafa efnahagsþrengingar síðastliðinna ára haft sín áhrif. Að mati andstæðinga þess konar teymis væri það ígildi sameiginlegs Evrópuhers. Stuðningsmenn eru því ósammála og benda á að teymið yrði ekki varanlega staðsett á einum stað og að aðildarríkjum yrði í sjálfsvald sett hvort herafli þeirra tæki þátt í tilteknum aðgerðum.

***

Hernaðaraðgerðir á vegum ESB fara fram á vegum Varnarmálastofnunar Evrópu. Aðild að stofnuninni er valfrjáls en sem stendur eiga öll aðildarríki ESB aðild að henni nema Danmörk, sem hefur kosið að standa utan við samstarf sambandsins í öryggis- og varnarmálum. Í þessum 26 aðildarríkjum EDA störfuðu rúmlega 1,7 milljónir hermanna árið 2009 en þar af voru tæplega 68 þúsund við störf á vettvangi. Heildarfjárútlát þessara ríkja til varnarmála voru 194 milljarðar evra sama ár, eða tæpir 35 þúsund milljarðar íslenskra króna á genginu í lok desember 2009. Til samanburðar vörðu Bandaríkin tæpum 500 milljörðum evra í varnarmál árið 2009 eða 90 þúsund milljörðum íslenskra króna. Íbúar Bandaríkjanna eru um 310 milljónir en í ESB búa um 500 milljónir manna. Þau aðildarríki ESB sem verja mestu fé til varnarmála eru Frakkland, Bretland og Þýskaland.

Aðildarríki Evrópusambandsins eru ekki skyldug til að taka þátt í hernaðaraðgerðum á vegum sambandsins.

Hernaðaraðgerðir á vegum Evrópusambandsins heyra undir sameiginlega stefnu í öryggis- og varnarmálum sem heyrir svo aftur undir sameiginlega stefnu í utanríkis- og öryggismálum. Samkvæmt stefnunni geta aðildarríki ESB í sameiningu sent herafla eða lögregluteymi á átakasvæði til að veita mannúðaraðstoð, taka þátt í björgunaraðgerðum, friðargæslu, friðarumleitunum, þjálfun lögregluliðs heimamanna, stöðugleikaaðgerðum að loknum átökum, vörnum gegn átökum og til að stjórna hættuástandi (e. crisis management). Verkefnin verða að vera í samræmi við meginreglur sáttmála Sameinuðu þjóðanna.

Sameiginlega stefnan í öryggis- og varnarmálum gengur aldrei framar stefnu hvers aðildarríkis og ákvarðanir eru teknar einróma af öllum aðildarríkjum ESB á vettvangi leiðtogaráðs sambandsins. Í stefnunni segir að komi til vopnaðra átaka á yfirráðasvæði aðildarríkis ESB sé hinum aðildarríkjunum skylt að bjóða fram hjálp sína og aðstoð eins og þau frekast geti. Þar segir jafnframt að virða beri þær skuldbindingar sem aðildarríki hafa gagnvart Norður-Atlantshafsbandalaginu sem verði áfram grundvöllur sameiginlegra varna aðildarríkja þess og vettvangur framkvæmdar á þeim vörnum. Þá skal stefna ESB samrýmast stefnu NATO í öryggis- og varnarmálum.

Í sáttmálanum um Evrópusambandið er sett fram það markmið að móta í áföngum ramma að sameiginlegri varnarstefnu ESB sem gæti leitt til sameiginlegra varna ef leiðtogaráðið ákveður það einróma. Með Lissabon-sáttmálanum, sem gekk í gildi 1. desember 2009, var aðildarríkjunum enn fremur gert að efla hernaðargetu sína stig af stigi. Þá heimilar sáttmálinn aðildarríkjum einnig að auka varnarsamstarf sín á milli innan stofnanakerfis ESB án þátttöku allra aðildarríkja sambandsins og mælir fyrir um stofnun Varnarmálastofnunar Evrópu. Henni er ætlað að:

• Skilgreina þörfina á aðgerðagetu og stuðla að ráðstöfunum til að fullnægja þeirri þörf.
• Leggja sitt af mörkum til að greina hvaða ráðstafana er þörf til að styrkja iðnaðar- og tæknigrundvöll varnargeirans og, þar sem við á, koma þeim til framkvæmda.
• Taka þátt í að móta evrópska stefnu á sviði hernaðargetu og vopnabúnaðar.
• Aðstoða ráð ESB við að meta aukna hernaðargetu.

Aðildarríkjum er frjálst en ekki skylt að taka þátt í starfsemi Varnarmálastofnunar Evrópu. Eins og áður sagði hefur Danmörk kosið að standa utan samstarfsins.

Sameiginlega stefnan í öryggis- og varnarmálum var samþykkt árið 1999 og fyrstu hersveitirnar sem störfuðu samkvæmt nýju stefnunni voru sendar á Balkanskaga og til Kongó árið 2003. Í dag er Evrópusambandið með 13 hersveitir að störfum í tíu ríkjum og á yfirráðasvæði Palestínu. Þar af eru tíu borgaralegir herflokkar (e. civilian missions), meðal annars í Kósóvó, Palestínu, Kongó og Afganistan, og þrír herflokkar (e. military missions), þar af einn í Bosníu og Hersegóvínu og tveir í Sómalíu. Herflokkarnir samanstanda af tæplega 7.500 hermönnum, þar af eru um 4.500 í borgaralegum verkefnum og tæplega 3.000 í hernaðarlegum verkefnum. Sjá yfirlitsmynd á heimasíðu utanríkisþjónustu ESB.

Þessu til viðbótar hefur Evrópusambandið sett á fót tvær hersveitir (e. battle groups), með 1.500 hermönnum hvor, frá ýmsum aðildarríkjum ESB, og er þeim ætlað að geta brugðist hratt við óvæntum aðstæðum í öryggismálum. Þessar viðbragðssveitir eru aðgreindar frá herliði Atlantshafsbandalagsins en eru þó þróaðar á þann hátt að lið ESB og NATO geti bætt hvort annað upp og styrkt. Hersveitirnar hafa verið til taks frá upphafi árs 2007 en hafa ekki enn verið sendar á vettvang þegar þetta er skrifað í september 2011.

Aðildarríki ESB hafa frá árinu 1999 stefnt að því að setja á fót 60 þúsund hermanna viðbragðsteymi (European Rapid Reaction Force, ERRF). Markmiðið er að geta brugðist við hvers konar hættum á skjótan hátt, þá einna helst með mannúðaraðstoð, björgunar- og friðargæsluaðgerðum, friðarumleitunum og áhættustjórnun. Þá er einnig opnað fyrir möguleikann á sameiginlegum afvopnunaraðgerðum (e. joint disarmament operation) og stuðningi við þriðju ríki í baráttu við hryðjuverk. Upphaflega var markmiðið að ná tilsettum hernaðarmætti árið 2003 og bar áætlunin heitið Helsinki Headline Goal. Markmiðið náðist ekki og ný áætlun leit dagsins ljós ári síðar undir heitinu Headline Goal 2010 en eins og nafnið gefur til kynna var markið þá sett á árið 2010. Þegar þetta er skrifað liggur fyrir að því markmiði var ekki heldur náð og er óljóst hver þróunin verður. Aðildarríkin hafa mjög mismunandi skoðanir á því hvernig evrópskum öryggismálum skuli hagað og auk þess er þeim þröngt sniðinn stakkur um þessar mundir vegna mikilla efnahagsþrenginga í álfunni og víðar.

Um samningsmarkmið Íslands í öryggis- og varnarmálum í samningaviðræðum við Evrópusambandið, er hægt að lesa meira í svari við spurningunni: Hver eru samningsmarkmið Íslands í öryggis- og varnarmálum?

Heimildir og mynd:

• Defense Dateline Group: EU Debates of Attrition: A Slow Death for Europe's 'Rapid Reaction Force'?
• Ráð ESB. Factsheet: EU battlegroups
• Ráð ESB: Headline Goal 2010
• Cicero Foundation: Headline Goal 2010
• Utanríkisráðuneytið: Áhættumatsskýrsla
• Varnarmálastofnun Evrópu: Defence Data 2009
• Meirihlutaálit utanríkismálanefndar Alþingis um aðildarumsókn að Evrópusambandinu
• Samstarfsyfirlýsing ríkisstjórnar Samfylkingarinnar og Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs
• Heimasíða utanríkisþjónustu ESB: Yfirlitsmynd yfir hernaðarleg verkefni
• Sáttmáli Sameinuðu þjóðanna
• Varnarmálastofnun Evrópu: Gagnagrunnur
• Varnarmálastofnun Evrópu: EU-US Defence Data 2009
• The EU in the World: The foreign policy of the European Union
• Lissabon-sáttmálinn, samsteypt útgáfa sáttmálans um Evrópusambandið, bls. 38-41
• Heimasíða utanríkisráðuneytisins: Undirbúningur rýnifunda, kafli 31
• Fyrri mynd sótt 14.9.2011 af heimasíðu Atlantic Council
• Seinni mynd sótt 16.9.2011 af heimasíðu blaðamannaverkefnis European Journalism Centre

Upprunaleg spurning:

Er til eitthvað sem heitir Evrópuher? Þ.e. her sem er partur af stofnunum Evrópusambandsins. Ef svo er: Eru lönd skuldbundin til að taka þátt í honum eða er þetta valkvætt samstarf þeirra sem vilja eiga samstarf um her.