Svar

Þann 17. janúar 2012 fékk utanríkisráðherra Noregs, Jonas Gahr Störe, afhenta 900 blaðsíðna langa skýrslu um samband Noregs og Evrópusambandsins, Utenfor og innenfor: Norges avtaler med EU. Skýrslan er árangur tveggja ára rannsóknarvinnu tólf fræðimanna, sem skipaðir voru í nefnd af norsku ríkisstjórninni. Nefndinni var falið að fara ofan í saumana á pólitískum, lagalegum, stjórnsýslulegum, efnahagslegum og samfélagslegum afleiðingum samningsins um Evrópska efnahagssvæðið sem og að skoða reynsluna af Schengen-samkomulaginu og annarri samvinnu Noregs og Evrópusambandsins.

Í stuttu máli má segja að skýrslan fjalli um Evrópuvæðingu Noregs á síðustu tveimur áratugum. Sambærileg rannsókn hefur ekki verið gerð á Evrópuvæðingu Íslands og raunar tæpast á aðildarríkjum ESB heldur. Gera má ráð fyrir að margt af því sem fram kemur í skýrslunni eigi þó einnig við um Ísland enda margt líkt með tengslum landanna við ESB. Helstu niðurstöður skýrslunnar má draga saman í eftirfarandi punkta:

• Samningar Noregs við Evrópusambandið eru ekki aðeins veigamesti þátturinn í utanríkisstefnu landsins heldur hafa samningarnar einnig meiri áhrif á innanríkismál en nokkrir aðrir alþjóðlegir samningar sem Noregur á aðild að. Samningarnir, einkum EES-samningurinn, hafa áhrif á flest svið samfélagsins: efnahaginn, viðskiptalífið, vinnumarkaðinn, velferðarþjónustuna, heilbrigði, byggðastefnu, orku- og umhverfismál, loftlagsbreytingar, samgöngur, rannsóknir, menntun, matvæli, landbúnað, sjávarútveg, áfengisstefnu, jafnrétti kynjanna, neytendavernd, almannavarnir, landamæragæslu, innflytjendur, samstarf í löggæslumálum, öryggis- og varnarmál og margt fleira.
• Noregur hefur innleitt um það bil þrjá fjórðu hluta allra lagagerða Evrópusambandsins í norska löggjöf, á grundvelli samninga sinna við sambandið, en um þriðjungur allra norskra laga er að einhverju leyti innleiðing á lagagerðum ESB. Innleiðingar Norðmanna á Evrópulögum hafa ennfremur verið skilvirkari en margra aðildarríkja sambandsins. Noregur er þó hvorki aðili að ESB né á hann teljandi aðkomu að ákvarðanatökuferlinu. Aðeins tvö önnur ríki, Ísland og Liechtenstein, eru bundin sambandinu viðlíka nánum böndum án þess að eiga að því aðild.
• Samningar Noregs við Evrópusambandið hafa á heildina litið tryggt þá hagsmuni og þau gildi sem meirihluti þingmanna á norska þinginu hefur talið mikilvæg hverju sinni, og sem ríkisstjórnin hefur lagt sig eftir að styðja.
• Helsta vandmálið við samband Noregs og Evrópusambandsins er sú staðreynd að Noregur er í reynd skuldbundinn til að taka upp stefnu og lagagerðir í fjölmörgum málaflokkum án þess að eiga aðild að sambandinu og án þess að hafa atkvæðisrétt. Þetta veldur lýðræðislegum vanda. Noregur á engan fulltrúa í ákvarðanatökuferli sem hefur beinar afleiðingar fyrir Noreg og getur heldur ekki haft teljandi áhrif það.
• Hið óvenjulega sambands Noregs við ESB hefur dregið úr stjórnmálaþátttöku og -umræðum í Noregi og gerir það erfitt að hafa eftirlit með ríkisstjórninni og kalla hana til ábyrgðar á Evrópustefnu sinni. Þó að umræður um EES og ESB (1990-1994) og Schengen (1996-1999) hafi verið umfangsmiklar og upplýstar á ákveðnum tímabilum á það ekki lengur við. Evrópustefnan og sambandið við ESB hefur lítið verið í opinberri umræðu frá lokum ársins 1994 til dagsins í dag.
• Samningurinn um Evrópska efnahagssvæðið hefur reynst lífsseigari en flestir héldu. Hann var upphaflega gerður á milli 12 ESB-ríkja og sjö EFTA-ríkja en síðan þá hefur ESB-ríkjunum fjölgað í 27 og EFTA-ríkjunum fækkað í þrjú. Þrátt fyrir að ýmislegt hafi gengið á í Evrópusambandinu á síðustu 20 árum hefur samband Noregs við ESB reynst furðanlega stöðugt og sveigjanlegt. Á sama tíma er fyrirkomulag samningsins hins vegar viðkvæmt. Utanaðkomandi þættir, sem Noregur hefur engin áhrif á, svo sem breytingar á umgjörð stofnana ESB eða viðteknum starfsháttum, en einnig hugsanleg aðild Íslands að ESB, gætu haft alvarlegar afleiðingar fyrir núverandi fyrirkomulag.

Skýrslan er öllum aðgengileg á Netinu á norsku en enn sem komið er hefur einungis fyrsti kafli hennar verið þýddur á ensku.