Svar

Með Lissabon-sáttmálanum tóku gildi ákvæði um svonefnt Borgarafrumkvæði Evrópu (European Citizen Initiative; ECI). Samkvæmt þeim getur ein milljón ríkisborgara ESB frá í það minnsta sjö aðildarríkjum sambandsins óskað eftir því við framkvæmdastjórn þess að hún leggi fram, innan ramma valdheimilda sinna, hvers konar viðeigandi tillögu varðandi málefni þar sem borgararnir telja að réttarheimild ESB þurfi til framkvæmdar sáttmálum þess.

***

Samkvæmt ákvæðum um þetta frumkvæði er tilgangurinn að styrkja þátttöku almennra borgara í löggjafarferli Evrópusambandsins og auka beint lýðræði innan þess, en sambandið hefur lengi verið gagnrýnt fyrir lýðræðishalla. Að forminu til hefur framkvæmdastjórn þess ein rétt til að leggja til löggjöf innan sambandsins, þó svo að bæði Evrópuþingið og ráðið geti beðið framkvæmdastjórnina um að leggja fram ákveðnar tillögur.

Hvað varðar málsmeðferð og skilyrði vegna borgaralegs frumkvæðis var Evrópuþinginu og ráðinu falið að setja reglur um framkvæmd. Sú vinna fór fram árið 2010. Samkvæmt þeim þurfa þeir sem taka frumkvæði samkvæmt ákvæðunum að skipa nefnd (e. citizens’ initiative committee) með minnst sjö ríkisborgurum ESB búsettum í jafnmörgum aðildarríkjum. Nefndin skráir frumkvæðið hjá framkvæmdastjórninni sem metur hvort skráningin teljist gild. Við það mat er skoðað hvort frumkvæðið sé rökstutt (e. well-founded) og hvort það hafi evrópska vídd (European dimension). Nefndin hefur síðan eitt ár til að safna að lágmarki einni milljón undirskrifta í minnst sjö ríkjum.

Reglugerðin segir einnig til um lágmarksfjölda undirskrifta frá hverju aðildarríki til að ríkið teljist með gagnvart frumkvæðinu. Lágmarkið byggist að hluta til á íbúafjölda í viðkomandi ríki. Þannig þurfa undirskriftir frá Þýskalandi, stærsta ríki sambandsins, að vera minnst 74.250 til að teljast gildar en undirskriftir frá Möltu, minnsta ríki sambandsins, þurfa að vera minnst 3.750 talsins. Lágmarksfjöldinn er reiknaður þannig að fjöldi þingmanna viðkomandi ríkis á Evrópuþinginu er margfaldaður með 750. Sjá fjölda þingmanna fyrir hvert ríki í svari við spurningunni Hversu margir þingmenn sitja á þingi Evrópusambandsins (ESB)? Smáríki hafa hlutfallslega fleiri þingmenn á Evrópuþinginu en stærri ríkin og þurfa því að safna hlutfallslega fleiri undirskriftum.

Viðeigandi stofnun í hverju ríki þarf að staðfesta undirskriftirnar. Þegar 300 þúsund undirskriftum hefur verið safnað metur framkvæmdastjórnin hvort öllum skilyrðum hafi verið fullnægt (e. admissibility check). Ef það mat reynist jákvætt getur nefndin haldið áfram að safna undirskriftum og lagt þær síðan inn til framkvæmdastjórnarinnar sem hefur þá þrjá mánuði til að rannsaka frumkvæðið og ákveða hvernig hún ætlar að bregðast við. Lágmarksaldur þátttakenda í borgarlegu frumkvæði er 18 ár.

Hægt verður að skrá borgalegt frumkvæði hjá framkvæmdastjórninni frá 1. apríl 2012. Þannig má gera ráð fyrir að afstaða til fyrstu frumkvæðisaðgerðanna verði tekin í fyrsta lagi í kringum haustið 2012. Líklegt þykir að stéttarfélög, frjáls félagasamtök og hagsmunasamtök ýmis konar, þá einna helst þau sem eru starfrækt innan margra ESB-ríkja, muni eiga bestu möguleikana á að uppfylla skilyrði borgaralegs frumkvæðis.

Heimildir og mynd:

• ">Heimasíða Evrópuþingsins: Citizens' initiative: Agreement reached Monday evening
• Samsteypt útgáfa sáttmálans um Evrópusambandið, II. bálkur, 11. grein, bls. 21

• Samsteypt útgáfa sáttmálans um starfshætti Evrópusambandsins, 24.grein, bls. 58

• Heimasíða framkvæmdastjórnar ESB, skrifstofu framkvæmdastjóra: Borgarafrumkvæði

• "> Heimasíða Borgarafumkvæðis Evrópu
• Euroactive: The European Citizens' Initiative
• Reglugerð Evrópuþingsins og ráðsins um Borgarafrumkvæði
• Mynd sótt 12. júlí 2011 af heimasíðu Borgarafrumkvæðis Evrópu